Słowianie – największa grupa ludów indoeuropejskich i jednocześnie najmniej udokumentowana. Praktycznie nie zachowały się źródła dotyczące religii Słowian sprzed chrystianizacji, dlatego pełna rekonstrukcja wierzeń nie jest możliwa.
A jednak, powolny i często powierzchowny proces chrystianizacji przyczynił się do tego, że obecnie odnajdujemy wiele obrządków z kultury naszych przodków, takich jak na przykład: topienie Marzanny, straszenie Babą Jagą czy noc Kupały.
W tym artykule przyjrzymy się symbolom słowiańskim, będącymi częścią wierzeń dawnych Słowian.
Spis treści
Kołowrót / Swarzyca
Swarzyca, swarga lub kołowrót to symbol poświęcony bogu słońca, ognia i kowalstwa – Swarogowi.
Ta słowiańska wersja swastyki, z promieniami rozchodzącymi się ze środka, początkowo miała kształt równoramiennego krzyża z ramionami zagiętymi pod kątem prostym, ale z czasem zaczęła się nieco zmieniać. Stąd zapoczątkowano pojawianie się swarzyc ośmioramiennych, określanych kołowrotami.
Prawoskrętna swarzyca, kształtem swoich ramion, imituje ruch Słońca, obserwowany z półkuli północnej, stąd jej związek ze światłem i dniem. Mniej popularne były swarzyce lewoskrętne i jeśli już się pojawiały to odnosiły się do ciemności, nocy i magii.
Swarzyca to znak przynoszący szczęście i dobrobyt, talizman płodności i ochrony przed złymi mocami. Symbolizuje życie i słońce, dające ciepło.
Ręcznie wykonana słowiańska Swarzyca, przynosząca szczęście jej właścicielowi.
Kołowrót dodatkowo wnosi symbolikę odnoszącą się do nieskończoności, niezmienności, powtarzających się cykli, nieustającego biegu życia.
Nakreślona na budynkach, chroniła domostwa dawnych Słowian przed złymi demonami i niszczącym wpływem pogody. Popularne było jej umieszczanie również na odzieży, broni czy monetach.
Znak Peruna
Perun, Gromowładny to jeden z najważniejszych bóstw w wierzeniach Słowian. Bóg grzmotów, piorunów i wojowników.
Znakiem Peruna jest sześcioramienna figura, która zapewnia ochronę przed piorunami, nawałnicami i innymi nieszczęściami. Istnieje również uproszczona wersja tego symbolu.
U dawnych Słowian wyryte tym znakiem były belki w ich domostwach, co chroniło je tym samym przed burzami i błyskawicami. Zastosowanie znaku Peruna było tak popularne, że przetrwał on czasy chrystianizacji i po dziś dzień można go odnaleźć, w formie rozety karpackiej lub podhalańskiej.
Znak Welesa
Weles jest jednym z głównych bogów w mitologii słowiańskiej, brat i przeciwnik Peruna. Władał krainą umarłych, był opiekunem kupców, wędrowców i bydła. Jego symbolem oznaczano umowy i przysięgi. Sprawował pieczę nad rzemiosłem, sztuką i magią. Był bogiem bogactwa, złota i fortuny.
Znakiem Welesa jest rogaty trójkąt, mający związek z jego opieką nad bydłem rogatym. Symbol ten odnosi się do dobrobytu, dostatku i dobrej fortuny.
Mokosz
Mokosz, Matka – Ziemia, patronka kobiet, ich pracy i losu. Bogini strzyżenia owiec, przędzenia, tkania, pieczenia chleba i ochrony kobiet w czasie porodu.
Jej imię oznacza “wilgoć”, stąd często nazywana była również “matką ziemi wilgotnej”. Była jednym z ważniejszych bóstw panteonu słowiańskiego.
Towarzyszka Peruna i Welesa. To właśnie jej porwanie przez Welesa stało się przyczyną walki pomiędzy tymi bogami.
Dadźbóg
Dadźbog, bóg związany z kultem solarnym. W zależności od źródeł, syn Swaroga lub Swarog we własnej osobie.
Jego imię pochodzi od słowa dać i bóg. Był bóstwem dostatku, bogactwa, pomyślności i szczęścia.
Łada
Lada (lub Łada) była boginią miłości, piękna i płodności, czczoną przez ludy Bałtów i Słowian.
Według wierzeń, miała ona brata bliźniaka, Lado. Razem tworzyli obiekt kultu związany z atrybutami słońca, wody i upraw. To do nich ludzie kierowali swoje pieśni podczas sadzenia, zbiorów czy ślubów.
Nemiza
Nemiza to słowiański bóg nieszczęścia, przecinający nić życia i przynoszący śmierć. Jednak Nemiza postrzegany był również jako ten, który kończy cierpienie i wprowadza duszę do nowego życia.
Czasem przedstawiany był jako mężczyzna z jednym skrzydłem i gołębicą o rozpostartych skrzydłach na jego piersiach, innym razem jako naga kobieta z orłem u jej boku.
Rod
Rod według wierzeń pierwszych, wschodnich i południowych Słowian, to stwórca świata, najważniejszy bóg, patron rodziny, przodków i losu. Jego imię wywodzi się od słów: ród, rodzić, rodzina, ale także plon.
Kult Roda zaczął tracić na znaczeniu około IX wieku, na rzecz, w zależności od regionu, Peruna, Świętowita czy Swaroga.
Świętowit
Świętowit to ten który obserwuje świat, to bóg wszechświata Słowian północno-zachodnich. Choć według niektórych badaczy, imię to, odnosi się do słowa święty. Często utożsamiany ze wschodnio-słowiańskim Perunem.
W niektórych podaniach opisywany jest jako stwórca Ziemi i człowieka. W późniejszych wiekach jego kult ewoluował i zaczął być postrzegany jako bóg wojny, słońca, płodności, obfitości i wróżbiarstwa.
Postać Świętowida przedstawiała 4 głowy, każda skierowaną w inną stronę świata. Niektórzy badacze twierdzą, że ten wizerunek tworzą twarze bogów: Peruna, Swaroga, Łady i Mokoszy.
Posłańcem wiadomości Świętowita był biały koń. Najwyższy kapłan rzucał kostkami, po czym na podstawie zachowań zwierzęcia odczytywał przyszłość.
Lunula
Dawniej wierzono, że kobieta jest bardziej podatna na działanie magicznych i złych sił, dlatego potrzebowała specjalnej ochrony.
Już od czasów starożytnych Księżyc stał się symbolem kobiecości i żeńskiej energii, otaczając niewiasty szczególną opieką. Tę symbolikę przejęli również Słowianie.
Lunula, wisiorek w kształcie półksiężyca, chętnie był noszony przez Słowianki, zarówno panny jak i mężatki. Jego nazwa pochodzi od określenia, jakim dawniej Słowianie określali księżyc – łuna. Najczęściej wykonana była z metali szlachetnych, gdzie srebro było dominującym kruszcem.
Słowiańska lunula, amulet ochronny.
Półksiężyc Słowian, materiał wysokiej jakości.
Pogański symbol księżyca i kobiecości.
Lunula była potężnym talizman, zapewniającym płodność, cykliczność, także w kontekście upraw. Pomagała wzmocnić więzi małżeńskie, a także leczyła kobiece dolegliwości. To także amulet, który pomagał uzyskać przychylność bogów, chronił przed urokami i złymi siłami. Reprezentował intuicję i to co tajemnicze.
Ręce Boga
Ręce Boga to symbol, który po raz pierwszy został odnaleziony podczas wykopalisk archeologicznych w 1936 r. Znajdował się on na popielnicy, datowanej na III -IV wiek n.e, która przepadła w zawierusze wojennej. Dziś znana jest jej gipsowa kopia.
Jedna z teorii zakłada, że symbol ten stanowił ideogram przedstawiający Boga Najwyższego.
Na znak składa się krzyż (piorunowładne ręce), zakończony grzebieniem (pięcioma, sześcioma palcami). Ramiona krzyża skierowane są w cztery strony świata, co miało wyrażać wszechwładność stwórcy, będąc tym samym symbolem wszechświata i równowagi.
Niekiedy, w czterech polach krzyża, pomiędzy ramionami, znajdują się swarzyce: dwie o podwójnym i dwie o pojedynczym zagięciu. Symbolizują one dwoistość ognia: te o podwójnym zagięciu odnoszą się do gromowładnego Peruna, pojedyncze do Swaroga i jego syna Swarożyca – bogów ognia.
Inna z teorii zakłada, że same ramiona krzyża wraz z ich zakończeniem mogą odnosić się do Peruna, symbolizując gwałtowne zjawiska atmosferyczne. Inna teoria zakłada, że grzebienie/ palce symbolizują promienie słoneczne Swarożyca.
Bez względu na przyjętą teorię, Ręce Boga wyrażają słoneczno-ognisty i władczo – opiekuńczy aspekt, oznaczając tym samym moc wszechogarniającą czczoną przez Słowian.
Współcześnie jest to symbol używany przez rodzimowierców słowiańskich, szczególnie Rodzimy Kościół Polski.